Υπέρικο το διάτρητο
(βαλσαμόχορτο η σπαθόχορτο)
Hyipericum perforatum
Το υπέρικο το διάτρητο, το σπαθόχορτο, ανθίζει στο θερινό ηλιοστάσιο κι έτσι, η παράδοση το θεωρούσε πάντα μαγικό λουλούδι.
Είναι γνωστό εδώ και 2.500 χρόνια για τις θεραπευτικές του ιδιότητες στούς Έλληνες, τους Αιγύπτιους, τους Ινδούς, τους Άραβες, τους Πέρσες.
Ήταν ένα από τα βασικά συστατικά στο μείγμα της ταρίχευσης και ίσως από εκεί να προέρχεται η ελληνική λέξη "βαλσάμωμα".
Είναι το ίαμα των αρχαίων Σπαρτιατών, με το οποίο περιποιούνταν τις πληγές τους μετά τη μάχη.
Στην Ινδία, πίστευαν ότι όποιος κρατάει το υπέρικο, ανακαλύπτει θησαυρούς, γιατί τρβάει σαν μαγνήτης το χρυσάφι που βρίσκεται κάτω από τη γη.
Ο Ιπποκράτης, ο Γαληνός, ο Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος πρότειναν το βαλσαμόχορτο ως αναλγητικό, διουρητικό, επουλωτικό, εμμηναγωγό, αντιδιαρροϊκό και αντιπυρετικό, κατά των εγκαυμάτων, του έλκους στομάχου και της ισχυαλγίας.
Ο Παράκελσος και ο Αέτιος συνιστούσαν το υπέρικο εκτός από τα παραπάνω, στην αντιμετώπιση της μελαγχολίας και της κατάθλιψης και σε διαταραχές της διάθεσης.
Στις Κυκλάδες, την Κρήτη, την Ήπειρο, δεν υπήρχε σπίτι που να μη έχει ένα μπουκαλάκι βαλσαμόλαδο, ώστε να αντιμετωπίζονται εγκάυματα, πληγές και μυαλγίες. Το βαλσαμόλαδο παρασκευάζεται βαφτίζοντας άνθη υπέρικου σε παρθένο ελαιόλαδο και αφήνοντας το στον ήλιο για περίπου 40 μέρες η "για 1000 ώρες" όπως λέει η παράδοση στη Σικελία.
Στην Ευρώπη αλλά και τα βαλκάνια, στο Μεσαίωνα, το σπαθόχορτο το χρησιμοποιούσαν κατά της βασκανίας και πίστευαν ότι η παρουσία του απομακρύνει τα δαιμόνια και τα κακά πνεύματα, αλλού ότι φοβίζει τις μάγισσες και τον ίδιο τον Σατανά όταν κόβεται ακριβώς το μεσημέρι του Αι Γιαννιού.
Στις 24 Iουνίου, στις φωτιές του Αι Γιάννη, καίγονταν τα μπουκέτα που όλο το χρόνο κρέμονταν στο σπίτι και στον σταύλο και αυτά που έφτιαξαν το βαλσαμόλαδο της προηγούμενης χρονιάς. Μαζί τους καιγόταν και το κακό.
Γνωστό στην Ευρώπη σαν “το χόρτο του Αγίου Ιωάννη” (St John's Wort), αφού τα σκούρα στίγματα στα πέταλά του είναι το αίμα του αγ. Ιωάννη του Προδρόμου, και τα διάφανα είναι τα δάκρυά του, ενώ κατα άλλους, είναι του Ιησού, μια και πρωτοφύτρωσε στα πόδια του σταυρού. Πάντως, δάκρυα και αίμα.
Έχει χρησιμοποιηθεί και σαν πρώτη ύλη για την παραγωγή κίτρινης και κόκκινης νηματοβαφής για μάλλινα και μεταξωτά.
• Η αντικαταθλιπτική του δράση είναι τεκμηριωμένη.
Bάσει μιας πρόσφατης μελέτης που διεξήγαγε μεγάλη γερμανική φαρμακευτική εταιρεία και δημοσιεύτηκε στο "British Medical Journal", αποδείχτηκε τουλάχιστον εξίσου δραστικό με την παροξετίνη, ένα συχνά συνταγογραφούμενο φάρμακο κατά της κατάθλιψης.
Στη Γερμανία, εκδίδονται ετησίως πάνω από 20 εκατ. συνταγές για σκευάσματα υπέρικου, για την ήπια έως μέτρια κατάθλιψη, ειδικά στα παιδιά και τους εφήβους.
Στη Αμερική, μετά από ένα πρόγραμμα του ABC News στα τέλη της 10ετίας του '90, ονομάζεται "το εναλλακτικό prozac", για την δράση του στην ήπια κατάθλιψη και στις νευρασθένειες. Σε 29 κλινικές δοκιμές που διεξήχθησαν από το ίδρυμα "Cochrane Collaboration", με πάνω απο 5.000 συμμετέχοντες, βρέθηκε ότι το βαλσαμόχορτο έχει παρόμοια αποτελεσματικότητα με τα φαρμακευτικά αντικαταθλιπτικά και πολύ λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες.
Τώρα, στις ΗΠΑ καλλιεργούνται περισσότερα από 500.000 στρέμματα υπέρικου για την φαρμακοβιομηχανία.
• Tο υπέρικο παρουσιάζει ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον, επειδή περιέχει τρείς μοναδικές φυτικές ουσίες, την υπερικίνη, την ψευδουπερικίνη και την υπερφορίνη. Για τις ουσίες αυτές, ιδίως την υπερφορίνη, που δρουν ως αντιβιοτικά, αντισηπτικά, βακτηριοκτόνα και αντιφλεγμονώδη, πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει πως επιδρούν ανασταλτικά στην ανάπτυξη των καρκινικών όγκων.
• Στην υπερφορίνη, που περιέχεται στο είδος Hypericum Perforatum, αποδίδονται και οι ανικαταθλιπτικές του ιδιότητες.
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι ο μηχανισμός δράσης του βαλσαμόχορτου οφείλεται στην αναστολή της επαναπρόσληψης ορισμένων νευροδιαβιβαστών (σεροτονίνης, αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης).
Περιέχει ακόμα φλαβονοειδή και βιοφλαβονοειδή στα φύλλα, φαινολικά οξέα, ξανθίνες, ναφθοδιανθρόνες, φλωρογλυκινόλες και αιθέρια έλαια.
• Στα πλαίσια των μελετών για την αντικαταθλιπτική του δράση, το υπέρικο φαίνεται να μειώνει την ανάγκη για κατανάλωση αλκοόλ, πιθανά μειώνοντας τα καταθλιπτικά συμπτώματα τα οποία οδηγούν στο αλκοόλ ως μια μορφή αυτοθεραπείας.
• Το βαλσαμόχορτο, σαν έγχυμα για μεγάλα χρονικά διαστήματα με μικρά διαλείμματα, μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση της ήπιας κατάθλιψης, χωρίς να προκαλεί εθισμό και υπνηλία και χωρίς να επηρρεάζει τη λίμπιντο.
Χρησιμοποιείται επίσης σαν αντισπασμωδικό και βελτιωτικό της ποιότητας του ύπνου σε αϋπνίες.
• Aσθενείς με AIDS που ακολούθησαν πειραματική αγωγή η οποία βασιζόταν στο υπέρικο, δήλωσαν πως ένιωθαν πιο αισιόδοξοι, πιο ενεργητικοί και με λιγότερη κόπωση.
• Εκτός από την αντικαταθλιπτική του δράση, έχει και ισχυρές αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, ως αναστολέας της 5-λιποξυγενάσης και έτσι, εξωτερικά (σαν βαλσαμόλαδο), χρησιμοποιείται σαν επουλωτικό σε πληγές, εγκαύματα πρώτου βαθμού, τσιμπίματα, γδαρσίματα στη θεραπεία του απλού έρπητα, και ως αιμοστατικό.
Το βαλσαμόλαδο, εκτός από εξωτερικά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν πόσιμο, συνιστάται για τις κολίτιδες, τη δυσπεψία, τις καούρες και τις ξινίλες του στομαχιού και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος. Είναι ιδανικό για θεραπευτικό ή χαλαρωτικό μασάζ για το οποίο μπορεί να εμπλουτισθεί με αιθέρια έλαια.
• Το έγχυμα βασλαμόχορτου είναι ένα από τα πιο βοηθητικά βότανα στα σωματικά και τα συναισθηματικά συμπτώματα του προεμμηνορυσιακού συνδρόμου και για τις γυναίκες που βρίσκονται στην εμμηνόπαυση. Μειώνει τις εφιδρώσεις, την
ευερεθιστότητα, αντιμετωπίζει τις αϋπνίες, καταπραΰνει την νευρικότητα, μπορεί να εξαλείψει την κατάθλιψη.
Συμβουλευτείτε τον γιατρό σας αν παίρνετε αντισυλληπτικά, αν βρίσκεστε σε κύηση η γαλουχία, η αν κάνετε χημειοθεραπεία.
Δεν πρέπει να γίνεται συστηματική χρήση υπέρικου από άτομα που κάνουν φαρμακευτική αγωγή με αντικαταθλιπτικά, ενώ, σπάνια, μπορεί να προκαλέσει φωτοευαισθησία που μπορεί να οδηγήσει σε ευαισθησία στο φως και στα ηλιακά εγκαύματα.
Δεν πρέπει να γίνεται καθόλου χρήση από άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια, μανίες η διπολική διαταραχή (μανιοκατάθλιψη).
Το βαλσαμόχορτο είναι αναγνωρσμένο από τον Ε.Ο.Φ. ως προϊόν φυτικής προέλευσης, εντάσσοντάς το στα συμπληρώματα διατροφής, με ένδειξη την ελαφριά κακοδιαθεσία, τη νευρική ένταση και την κατάθλιψη, με πιθανότητες αλληλεπίδρασης με αντιρετροϊκά, αντιπηκτικά, αντισυλληπτικά και ανοσοκατασταλτικά φάρμακα.