Μαλοτήρα (τσάι του βουνού)
Sideritis syriaca
Για τους Έλληνες, ήταν το «τσάι των Τιτάνων», του παντοδύναμου γένους που κυριαρχούσε στον κόσμο πριν τους Ολύμπιους θεούς και ζούσαν στο βουνό Όθρυς, όπου αυτοφύεται τσάι του βουνού.
Υπάρχουν περισσότερα από 150 είδη στην οικογένεια του σιδερίτη, με τα κίτρινα μικρά άνθη, που μοιράζονται όλα το όνομα τσάι του βουνού. Στα Ελληνικά βουνά, αυτοφύονται περίπου 17 είδη με διασημότερα το Αγιωρίτικο η Βλάχικο (Sideritis athoa), το τσάι Ολύμπου (Sideritis scardica), το τσάι Ταϋγέτου (Sideritis clandestina), το Ευβοιώτικο τσάι (Sideritis Euboea), και την Κρητική Μαλοτήρα η καλοκοιμηθιά (Sideritis syriaca).
Το είδος είναι ενδημικό των βουνών της Κρήτης και η ονομασία του syriaca (αντί για cretica) οφείλεται πιθανά σε κάποιο λάθος του βοτανολόγου που το κατέταξε.
Το επιστημονικό όνομα σιδερίτης, προέρχεται από την ελληνική λέξη “σίδηρος” και ίσως οφείλεται στην υψηλή περιεκτικότητα σιδήρου που έχει το φυτό. Υπάρχει και η εκδοχή της παράδοσης, που το ήθελε να θεραπεύει πληγές που προκαλούνταν από σιδερένια όπλα της αρχαιότητας.
Το κρητικό του όνομα Μαλοτήρα το οφείλει μάλλον στην περίοδο της ενετοκρατίας και προέρχεται από τις ιταλικές λέξεις “male” (κακό, αρρώστια) και “tirare” (τραβάω, απομακρύνω), επειδή το θεωρούσαν πανάκεια για τα κρυολογήματα και τις παθήσεις του αναπνευστικού. Στην Κρήτη, βέβαια, ο “μαλλωτός” είναι ο μαλλιαρός, ο τριχωτός, οπότε το όνομα ταιριάζει και στα χνουδωτά του φύλλα.
Στην Ελλάδα, το τσάι του βουνού είναι γνωστό από την αρχαιότητα και αναφέρεται από τον Θεόφραστο (372-287π.Χ.) και τον Διοσκουρίδη (10μ.Χ. αιώνα).
• Εκτός από ένα εξαιρετικό αφέψημα σε άρωμα και γεύση, χρησιμοποιείται προληπτικά η και για θεραπεία ασθενειών. Στο αιθέριο έλαιο του έχουν απομονωθεί 34 ουσίες με αντιμικροβιακές, αλλά κυρίως φαρμακευτικές ιδιότητες. Δρα ως αντιφλεγμονώδες, βακτηριοστατικό, αντιοξειδωτικό, αντιμικροβιακό, ευστόμαχο, εφιδρωτικό, τονωτικό, αντιερεθιστικό, αντιαναιμικό, θερμαντικό, διουρητικό και αποτοξινωτικό.
• Είναι ανακουφιστικό στο κρυολόγημα και τις παθήσεις του αναπνευστικού. Αν προσθέσουμε στο αφέψημα κανέλα και μέλι (και λίγη ρακή για τους πιο τολμηρούς) δίνει ένα εξαιρετικό μαλακτικό για τον βήχα και αντισηπτικό του φάρυγγα.
• Tο τσάι του βουνού στην Ελλάδα είναι πολύ διαδεδομένο για τις ευεργετικές του επιδράσεις στα κρυολογήματα και τις φλεγμονές του ανώτερου αναπνευστικού, και για την αντιμετώπιση της δυσπεψίας και των γαστρεντερικών διαταραχών
• Θεωρείται αντισπασμωδικό, αναλγητικό και επουλωτικό. Αυτές οι παραδοσιακές του χρήσεις, επιβεβαιώνονται και επιστημονικά.
Συνεχείς εργαστηριακές μελέτες, προσδιορίζουν τα συστατικά του και την επίδραση που αυτά μπορεί να έχουν στον ανθρώπινο οργανισμό. Τα κυριότερα από αυτά, είναι τα φλαβονοειδή, τα διτερπένια, τα φαινυλοπροπάνια, τα ιριδοειδή και τα μονοτερπένια.
• Σύγχρονες έρευνες ερευνητικής ομάδας των πανεπιστημίων Πατρών και Ιωαννίνων στο είδος Sideritis clandestina , επιβεβαιώνουν την αντιοξειδωτική, αντιφλεγμονώδη, αντιμικροβιακή αλλά και αναλγητική και αγχολυτική δράση αυτών των ουσιών, χωρίς μάλιστα τις παρενέργειες που ίσως να παρατηρούνται σε άλλα αγχολυτικά.
• Πειράματα που έγιναν σε ποντίκια έδειξαν ότι ενισχύθηκε η αντιοξειδωτική άμυνα περιοχών του εγκεφάλου σε όσα κατανάλωναν επί 6 εβδομάδες αφέψημα από τσάι του βουνού.
• Υπάρχουν, ακόμα, ενδείξεις ότι είναι ευεργετικό για το κυκλοφορικό και τα αιμοφόρα αγγεία.
• Το αιθέριο έλαιο του τσαγιού του βουνού και ιδιαίτερα της μαλοτήρας είναι ιδιαίτερα δραστικό αντιμικροβιακό. Μελέτη του Πανεπιστημίου Αθηνών έδειξε ότι το εκχύλισμα του Sideritis clandestina και Sideritis euboea, μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη της οστεοπόρωσης, καθώς ενισχύουν τη μηχανική αντοχή των οστών και προστατεύουν έναντι της απώλειας της οστικής πυκνότητας.
Είναι ιδιαίτερα δροσιστικό όταν καταναλώνεται κρύο.