Δενδρολίβανο
Rosmarinus officinalis
Η λαϊκή παράδοση το θέλει να πήρε το όνομά του από τη Παναγία, (rose of Mary) όταν εκείνη άφησε το μανδύα της πάνω στο θάμνο και το επόμενο πρωί, τα λουλούδια του είχαν γίνει γαλάζια. Στην πραγματικότητα, το λατινικό του όνομα Rosmarinus σημαίνει θαλασσινή δροσιά γιατί μπορεί να ζήσει χωρίς πότισμα αν είναι κοντά στην ακτή, μόνο με την υγρασία που έρχεται από τη θάλασσα.
Όταν η θεά Αφροδίτη αναδύθηκε από τη θάλασσα, ήταν σκεπασμένη με δεντρολίβανο και αυτό ήταν το δώρο της προς τους ανθρώπους, σύμβολο ομορφιάς, ευεξίας και ελιξίριο νεότητας.
Οι αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν σε γιορτές και θρησκευτικές τελετές, στον στολισμό ναών και σαν θυμίαμα.
Αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη, που το ονομάζει "τέταρτη λιβανωτίδα" και τον Οβίδιο. Οι Ρωμαίοι, μαζί με μυρτιά και δάφνη, κατασκεύαζαν με δενδρολίβανο ανθοδέσμες για τις στέψεις, ενώ πίστευαν πως χαρίζει ευτυχισμένη ζωή και μετά θάνατον ειρήνη και είχε πάντα θέση σε τελετές και θρησκευτικές γιορτές.
Οι ρωμαϊκές λεγεώνες διέδωσαν το δεντρολίβανο σε όλη την Ευρώπη και πέρασε στο Νέο Κόσμο στα τέλη του 1400, μαζί με στους μεγάλους θαλασσοπόρους.
Στα τέλη του 14ου αιώνα, στην Βουδαπέστη, παρασκευάστηκε για την 70χρονη πριγκήπισσα της Ουγγαρίας Ελισάβετ, η οποία ήταν σχεδόν παράλυτη από ρευματισμούς και αρθρίτιδα, το "Νερό της Ουγγαρίας", με βάση το αλκοόλ, σαν ελιξήριο νεότητας. Οι σωζόμενες συνταγές κάνουν λόγο για απόσταγμα δεντρολίβανου, ίσως κέδρου και μπράντυ. Λέγεται ότι το χούφταλο, μεταμορφώθηκε σε μια όμορφη νεαρή κοπέλα, την οποία ζήτησε σε γάμο ο βασιλιάς τής Πολωνίας.
Σαν σύμβολο μνήμης, έχει χρησιμοποιηθεί σε κηδείες, σε επιτάφιες πομπές αλλά και σε εκδηλώσεις μνήμης πεσόντων σε πολέμους. Με αυτό στολίζεται ο τάφος της Ιουλιέτας και η Οφηλία δίνει στον Άμλετ το δεντρολίβανο για να μην την ξεχάσει.
Η Ωραία Κοιμωμένη ξύπνησε από το βαθύ της ύπνο όταν ο Πρίγκηπας της χάιδεψε το μάγουλό με ένα κλωναράκι δεντρολίβανο.
Σύμφωνα με ένα λαϊκό γαλλικό τραγούδι του 12ου αιώνα, ο Σαρακηνός βασιλιάς της Ισπανίας Balan και ο ιππότης Fierabras κατέκτησαν την Ρώμη κι έκλεψαν δύο βαρέλια, που περιείχαν το βάλσαμο που χρησιμοποιήθηκε για το νεκρό σώμα του Ιησού. Αυτό το θαυματουργό βάλσαμο, θα θεράπευε τα πάντα. Ο Δον Κιχώτης ισχυρίζεται ότι ξέρει την συνταγή και λέει στον Σάντσο Πάντσα ότι τα συστατικά είναι το λάδι, το κρασί, το αλάτι και το δεντρολίβανο.
Στο Μεσαίωνα πίστευαν πως το δεντρολίβανο φυτρώνει μόνο του στην αυλή των δίκαιων ανθρώπων. Ένα κλωναράκι κάτω από το μαξιλάρι, διώχνει τους εφιάλτες, ενώ στην πόρτα του σπιτιού, είναι ξόρκι που προστατεύει από τις μάγισσες. Το χρησιμοποιούσαν επίσης και ως μαντικό βότανο.
Τα νιόπαντρα ζευγάρια, φύτευαν ένα κλαδί δεντρολίβανου την ημέρα του γάμου τους. Αν το κλαδί ρίζωνε, θα στέριωνε και ο γάμος.
Αυτός ο όμορφος θάμνος, που για αιώνες θεωρείτο σύμβολο ενθύμησης και ανάμνησης, έχει και σημαντικές συντηρητικές ιδιότητες, Ολόκληρα κλαδιά δεντρολίβανου ανακαλύφθηκαν μέσα σε μούμιες, που τοποθετούσαν οι βαλσαμωτές για λόγους συντήρησης ή σαν τελετουργικό υλικό. Ο μοναχός Αγάπιος, το προτείνει σαν συντηρητικό του κρασιού και καθαριστικό του πόσιμου νερού
Την παραμονή των Χριστουγέννων, σκόρπιζαν δεντρολίβανο στο πάτωμα και καθώς το πατούσαν το άρωμα που απλωνόταν στον αέρα, έφερνε υγεία και ευτυχία τον νέο χρόνο.
Στην μεγάλη πανούκλα του Λονδίνου το 1665 ενός λοιμού από τον οποίο πέθαναν περίπου 100.000 άνθρωποι, το δεντρολίβανο ήταν ένα από τα βότανα που πλήρωναν πανάκριβα -όσοι μπορούσαν- για να έχουν μαζί τους, σε τσάντες, σε μαντήλια, ακόμα και στις λαβές των μπαστουνιών τους, και τα εισέπνεαν προκειμένου να προστατευθούν. Αλλά και στην άλλη μεγάλη επιδημία πανώλης της Τουλούζης το 1630, κάποιοι κλέφτες πιάστηκαν να λεηλατούν τα σπίτια της πόλης, χωρίς να προσβάλλονται από την ασθένεια. Στη δίκη τους, παζάρεψαν τη ζωή τους με αντάλλαγμα το μυστικό της ανοσίας τους, το οποίο ήταν μια αλοιφή από δενδρολίβανο, φασκόμηλο και λεβάντα. Το σκεύασμα έμεινε γνωστό σαν «το λάδι των 4 κλεφτών».
Θεωρείται ότι το δεντρολίβανο όταν καίγεται εκλύει αναθυμιάσεις που καθαρίζουν την ατμόσφαιρα, έτσι είναι ένα από τα παλαιότερα θυμιάματα και έχει χρησιμοποιηθεί εδώ και αιώνες για τον καθαρισμό του αέρα σε θαλάμους ασθενών, κυρίως σε νοσοκομεία της Γαλλίας, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, για να σκοτώνουν τα μικρόβια. Το έκαιγαν ακόμα και σε εκκλησίες, δικαστήρια, και σε άλλους δημόσιους χώρους, για τις αντισηπτικές του ιδιότητες.
Το δεντρολίβανο παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη γαστρονομία αλλά και στη βοτανολογία στην καθημερινή ζωή των μεσογειακών λαών. Το αγαπάει πολύ η γαλλική κουζίνα και το αιθέριο του χρησιμοποιείται στην αρωματοθεραπεία για προβλήματα του κυκλοφορικού, για τον πονοκέφαλο, την κόπωση, τις δερματικές μολύνσεις, τους μυϊκούς πόνους, για βελτίωση της μνήμης και ενίσχυση της πνευματικής διαύγειας.
• Το ροσμαρινικό οξύ (rosmarinic acid) που υπάρχει σε μεγάλη ποσότητα στο δενδρολίβανο, απομονώθηκε και παρατηρήθηκε το 1958 από τους M. Scarpatti και G. Oriente. Είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα και υψηλής αντιοξειδωτικής δράσης πολυφαινολικά οξέα Έχει προστατευτική δράση και δρα σαν ανιχνευτής των ελεύθερων ριζών, ενισχύοντας τους ενδογενείς μηχανισμούς άμυνας του σώματος. Επίσης, το ροσμαρινικό οξύ καθυστερεί την παραγωγή τοξινών.
• Το συστατικό αυτό, έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει το τμήμα του εγκεφάλου που σχετίζεται με την ψυχική διάθεση. Γι' αυτό, είναι ευεργετικό για την κατάθλιψη, το άγχος, την ένταση, την αίσθηση ανησυχίας και γενικά για την αντιμετώπιση διαταραχών του νευρικού συστήματος. Είναι αποτελεσματικό σε περιπτώσεις αϋπνίας, ενώ έχει αποδειχθεί βοηθητικό σε ασθενείς με αλτσχάιμερ.
•Σύγχρονες μελέτες έχουν δείξει ότι μαζί με το άλλο ενεργό συστατικό στο δεντρολίβανο, το καρνοσικό οξύ (carnosic acid), μπορεί να προστατεύσει τον εγκέφαλο από το εγκεφαλικό, αλλά και τα συμπτώματα της φυσικής γήρανσης του εγκεφάλου.
• Διεγείρει το νευρικό σύστημα του εγκεφάλου και βελτιώνει την αύξηση ροής του αίματος προς το κεφάλι. Παραδοσιακά συνδέεται με την ενίσχυση της μνήμης και επιπλέον περιέχει ουσίες που σταματούν την αποικοδόμηση της ακετυλοχολίνης, μια ουσία που είναι σημαντικός νευροδιαβιβαστής.
Το δενδρολίβανο, περιέχει επίσης καρνοσόλη και ουρσολικό οξύ, ουσίες γνωστές για την πρόληψη του μελανώματος και καρκίνου του δέρματος. Έχει υψηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο, ασβέστιο και βιταμίνη Β6.
Είναι εξαιρετικό τονωτικό και σπασμολυτικό ενώ ασκεί ρυθμιστική επίδραση στην έκκριση της χολής.
• Έχει ήπια αντιφλεγμονώδη δράση, συμβάλλει στην ανακούφιση του άσθματος, των εκζεμάτων, της αρθρίτιδας και άλλων φλεγμονωδών καταστάσεων. Δεν είναι από τα βότανα που δίνουν καλύτερα και ταχύτερα αποτελέσματα στη μείωση των φλεγμονών, αλλά το δεντρολίβανο, έχει σημαντική επάρκεια στη δράση του.
Επειδή, όπως είπαμε, ηρεμεί τις ορμόνες που σχετίζονται με το άγχος, έχει την ικανότητα να βοηθά εναντίον της κόπωσης των επινεφριδίων (αυτό που μας κάνει να αισθανόμαστε ανεξήγητη κούραση), να μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης και να μας ηρεμεί όταν βιώνουμε καταστάσεις έντονου άγχους και στρες.
• Ενισχύει την ανάπτυξη της τριχοφυΐας, τονώνοντας την κυκλοφορία του αίματος στο τριχωτό της κεφαλής και βοηθάει στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της χρόνιας δυσπεψίας